Γλωσσικό Ιδίωμα

ΔΗΜΟΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ | Γλωσσικό Ιδίωμα

 

Το Γλωσσικό Ιδίωμα της Σαμοθράκης

 

Το γλωσσικό ιδίωμα της Σαμοθράκης ανήκει στην ομάδα των βορείων ελληνικών ιδιωμάτων που χαρακτηρίζονται από δύο βασικά ισόγλωσσα:

α) την τροπή των άτονων e,o> i, u (κώφωση)   και

β) την αποβολή των πρωτογενών ατόνων  i ,u (συγκοπή).

Παράλληλα το σαμοθρακίτικο ιδίωμα, με τις ιδιομορφίες που εμφανίζει, όπως την αποβολή του ρ(r) και παλιότερα πιθανόν και του λ (l), το λεξιλόγιό του και άλλα δευτερεύοντα γλωσσικά  φαινόμενα, κατέχει μια ιδιαίτερη θέση στη νεοελληνική διαλεκτολογία.

Οι γλωσσικές ιδιοτυπίες της σαμοθρακίτικης διαλέκτου έχουν επιρροές από γλωσσικές ομάδες της  της αιγαιοπελαγίτικης και της θρακικής διαλέκτου.

Αν παρακολουθήσει κανείς την ιστορία του νησιού μετά την επανάσταση του 1821, που ο αριθμός των κατοίκων έφτασε σε οριακό σημείο, μπορεί να ερμηνεύσει ένα μέρος από τις γλωσσικές ιδιοτυπίες του και να αναζητήσει επιδράσεις από γειτονικούς χώρους. Οι βασικές περιοχές που τροφοδοτούν πληθυσμιακά το νησί είναι τα γειτονικά νησιά του Αιγαίου με τις μικρασιατικές ακτές και η Ανατολική και Δυτική Θράκη.

Η σημερινή κατάσταση του ιδιώματος της Σαμοθράκης εμφανίζει διαρκή συρρίκνωση όπως και όλα τα γλωσσικά ιδιώματα του ελληνικού χώρου. Η συρρίκνωση στους νεότερους είναι μεγαλύτερη ενώ άτομα μέσης και προχωρημένης ηλικίας διατηρούν την ικανότητα αναπαραγωγής ιδιωματικού λόγου ιδιαίτερα μάλιστα εκείνες οι ομάδες που συνδέονται με παραδοσιακά επαγγέλματα όπως εκείνο του κιαχαγια (κτηνοτρόφου).

Τα βασικά χαρακτηριστικά της Σαμοθρακίτικης διαλέκτου.

Προφορά d, b, g.

Τα σύμφωνα ντ, μπ, γκ, γγ, προφέρονται χωρίς προερρίνωση ως d, b, g ,όπως τα αντίστοιχα των δυτικοευρωπαϊκών γλωσσών (κουbουδεχτσς, bαbραs, κbάρους)

Ανάπτυξη ευφωνικού φθόγγου (γ΄)= (J)μεταξύ του άρθρου η και του ονόματος που αρχίζει από φωνήεν αναπτύσσεται ο φθόγγος γι (π.χ ηj αίγα = η αίγα)

Ανάπτυξη συμφώνου (γ ) μέσα σε μια λέξη μεταξύ συμφώνου και φωνήεντος αναπτύσσεται ο φθόγγος γ (πχ εδώ= έδγιου) νιραϊδα >νεραγίδα> αραγίδα> ααγίδα

Ένι: Γ΄ ενικό του ρήματος είμαι

Στη Σαμοθράκη το γ΄ενικό του ρήματος είμαι κάνει ένι, όπως εμφανίζεται στα Μεσαιωνικά Ελληνικά.

Θα> α/αα

Το μόριο του μέλλοντα ,θα, μετατρέπεται σε μακρόσυρτο αα (πχ αα νέρτου- θα έρθω)

Ανάπτυξη ευφωνικού (ν)

Για τη θεραπεία της χασμωδίας εμφανίζεται ένα ευφωνικό (ν) , κυρίως σε ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν και προηγούνται τα μόρια να, θα, (αα-ν-έρτου, (θα έρθω) αα-ν-ακστει (θα ακουστεί)

Το άρθρο ι

Στη Σαμοθράκη το αρσενικό και θηλυκό άρθρο είναι (ι) η αιτιατική ενικού του αρσενικού είναι dου (π.χ. dου χουριάτ , dου μιθυσμένου) και του θηλυκού dη (πχ dη gbαρα,  d` αξαδέρφ)

Υποκοριστικές καταλήξεις

Οι υποκοριστικές καταλήξεις είναι –ούδ(ης) και έ- (λης) (πχ ψουμουδ, κταβουδ, κουρτσαδελ, λαδελ)

Όνομα +  κτητική αντωνυμία

Ονόματα που λήγουν σε –ς και κτητική αντωνυμία δίνουν –im (μπαμπάζιμ, θκόζιμ )

Αποβολή του Ρ

Ένα από τα πιο ιδιόμορφα φαινόμενα του σαμοθρακίτικου ιδιώματος, είναι η σίγηση ή ο μετασχηματισμός του (ρ) Ρούχα>ούουχα /ρουτώ> ουουτώ/ Θαρώ>θαώ/ Gbάρους>gbάους /Τράγος>τάαγους / πετραχήλι>πιτααχηλ’/πρώτος>πώωτους

Τα ονόματα στη Σαμοθράκη

Έντονη είναι η βυζαντινή επίδραση στα βαφτιστικά ονόματα της Σαμοθράκης. (Ασανιώ, Δουκινέλλα, Λασκαρίνα, Οικονόμισσα, Πανταύγενη, Παλαιολογίνα (=Πα(λ)ουγίνα,Παλουγούδα), Ραλλού, Ρήγινα, Σουσσάννα, Στρατηγώ, Σεβαστή, Δούκας,Κομηνός,Λάσκαρης,Σεβαστός, Φράγκος.

Ονόματα που βρίσκουν τις ρίζες τους στη σαμοθρακίτικη παράδοση είναι επίσης τα Ραξής, Κρεμασιώτης, Κρεμασία.

Πηγή:Νικ.Αθ. Κατσάνης, ‘’Το γλωσσικό Ιδίωμα της Σαμοθράκης’’, 1996 Δήμος Σαμοθράκης

 

Facebook
Twitter
Μετάβαση στο περιεχόμενο